Ναός του Αγίου Γεωργίου στο Τσεγκέλκιοϊ

O ἀξιόλογος ἐρευνητὴς καὶ ἐκκλησιογράφος Μαν. Γεδεὼν περιγράφοντας τοὺς Ναοὺς τῆς Ἀσιατικῆς ὄχθης τοῦ Βοσπόρου λέει «...ὁ ναὸς τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τοῦ Τσεγκέλκιοϊ ἱδρύθηκε τὸν ιη´ αἰῶνα, ἐνῷ οἱ ἐκκλησίες τοῦ Κουσκουντζουκίου καὶ τῆς Χρυσουπόλεως εἶναι Βυζαντινοί». Καὶ βέβαια ὁ ναός, ὅπως εἶναι σήμερα, δὲ φαίνεται νὰ ἔχῃ Βυζαντινὴ προέλευση. Τὸ ὅτι ὅμως χαρακτηρίζεται ὡς κτίσμα τοῦ 18ου αἰῶνα ἂν μή τι ἄλλο εἶναι λαθεμένο καὶ φυσικὰ ἀβάσιμο. Σὲ τούτη τὴν περιγραφὴ ἔρχονται ν᾽ ἀντιπαραταχθοῦν οἱ ἀναφορὲς τοῦ Προκοπίου τοῦ 6ου αἰῶνα καὶ τὰ γραπτὰ κείμενα τοῦ Gylli τοῦ 1544 ἀλλὰ καὶ διάφορα ἔγγραφα τοῦ 18ου αἰῶνα. Κώδικες μὲ ἡμερομηνία 1774 - 1779 ἀναφέρουν ὅτι ὁ ναὸς ὑπέστη σοβαρὴ μεταρρύθμιση τὸ 1690. Ἐκτὸς κὶ ἂν οἱ κώδικες αὐτοὶ μεταφράσθηκαν πλημμελῶς καὶ ἡ «μεταρρύθμιση» ἐκλήφθηκε ὡς «οἰκοδόμηση». Ἀρμένιος ἱστορικὸς συνηγορώντας στὰ περὶ μεταρρύθμισης γράφει τὸ 1750 τὰ ἑξῆς «...ὁ ναὸς τῶν Ῥωμιῶν, ὁ Ἅγιος Γεώργιος εἶναι πρόσφατα ἀνακαινισμένος, γιατὶ τὸ παλιὸ κτίσμα εἶχε φθαρεῖ ἀπὸ τὸ πέρασμα τῶν αἰώνων», ἐνῷ ἀνώνυμος μὲ τὰ στοιχεῖα Β.Χ.Ε.Α. συγγραφέας περιγράφοντας τὰ κτίρια τῆς Κωνσταντινούπολης πότε κτίσθηκαν, πως ἐλέγοντο στὴ Χριστιανικὴ ἐποχὴ καί πως λέγονται τώρα, ποία εἶναι ἀπὸ ἐκκλησίες καὶ ποία ἔκτισαν οἱ Τούρκοι, μᾶς πληροφορεῖ ὅτι «τὸ Τσεγκέλκιοϊ, Πρῶτος Δίσκος, ἢ Χρυσοκέραμος, διότι εἶχε περίκαλλον ναὸν Ἁγίου Γεωργίου μὲ χρυσᾶ κεραμίδια». Εἶναι ὅμως ἐνδεχόμενο νὰ βλέπῃ κανεὶς τὰ πράγματα ἀλλοιωμένα μεσ᾽ ἀπὸ τὸ πρίσμα τῆς φαντασίας του καὶ νὰ παραδίνεται σὲ ρομαντικὲς νοσταλγίες, πρᾶγμα ποὺ σίγουρα συνέβηκε σὲ μερικοὺς πρώιμους προφῆτες. Τουρκικὸ φιρμάνι μὲ χρονολογία hicri 1246 δηλαδὴ 1830 ἐκδίδεται μὲ σκοπὸ νὰ παράσχῃ ἄδεια ἐπισκευῆς στὸ Ναό. Ἡ ἄδεια συμπίπτει χρονολογικὰ μὲ τὴν ἐποχὴ ποὺ μητροπολίτης Χαλκηδόνας ἦταν ὁ κ. Ζαχαρίας (1826- 1843) καὶ ἀφοροῦσε τὴν μεγέθυνση τοῦ ναοῦ σὲ μῆκος μὲ σκοπὸ νὰ ἐξυπηρετήσῃ τὶς ἀνάγκες τοῦ ὀλοὲν αὐξανομένου Χριστιανικοῦ πληθυσμοῦ. Τοῦτο ἀποκαλύπτεται ἀπὸ μαρμάρινη πλάκα μὲ ἀνάγλυφα γράμματα καὶ ἡμερομηνία 1830, ὅπου ἀπαριθμοῦνται τὰ ὀνόματα ὅσων συνεισέφεραν οἰκονομικά, ἀλλὰ καὶ ὅσων πρόσφεραν οἰκειοθελὴ ἐργασία γιὰ τὸ μεγάλωμα τῆς ἐκκλησίας. Ἐπιτύμβια πλάκα μὲ χαραγμένο πάνω της κείμενο σὲ μορφὴ Ὀμηρικοῦ ἑξαμέτρου ἀναφέρει κάποιον Δημήτριο Ψυχάρη Χιακῆς καταγωγῆς, κατὰ πᾶσαν πιθανότητα προγόνου τοῦ γλωσσολόγου Γιάννη Ψυχάρη, ὡς ἕνα ἀπ᾽ τοὺς κτήτορες τῆς ἐκκλησίας, ἡ ὁποία, ἂν ὑπολογίσει κανεὶς ἀπ᾽ τὴν σημερινή της μορφή, ἦταν ἀρκετὰ μεγάλη καὶ διατηρήθηκε ἔτσι μέχρι τὸ 1925. «Κατὰ ταῦτα ἡ ἐκκλησία φαίνεται ὅτι ἧτο ἐκτισμένη πρὸς τὴν παραλίαν, ἕνεκα δὲ τῆς ρυμοτομήσεως μετεφέρθη κατὰ τίνα μέτρα μεσογειότερον καὶ τοιαύτη ὑφίστατο μέχρι τοῦ 1827 - 1829, ὅτε ἐκ Θεμελίων ἀνοικοδομήδη μεγαλοπρεπῶς ἡ μέχρι σήμερον ἐκκλησία, φροντίδι καὶ ἐπιμέλεια, φιλοχρήστων καὶ φιλογενῶν ἐνοριτῶν». Φαίνεται ὅμως πως ἡ ταλαιπωρία τοῦ Ναοῦ εἶχε συνέχεια. Τὸ 1925 ἔγινε ἀναγκαστικὴ ἀπαλλοτρίωση σὲ ὅλα τὰ κτίσματα τοῦ χώρου, ἀπ᾽ ὅπου θὰ περνοῦσε ὁ παραλιακὸς αὐτοκινητόδρομος. Ἔτσι κόπηκε τὸ νότιο τμῆμα τοῦ ναοῦ, ὅλος ὁ νάρθηκας, μέρος τοῦ πρόναου καὶ τὰ τρία τέταρτα τῆς δεξιᾶς πλευρὰς του, γιὰ νὰ πάρῃ τὸ σημερινὸ παράδοξο γιὰ ναὸ σχῆμα. Ἤδη ἀπὸ τοὺς δώδεκα Ἰωνικοῦ ρυθμοῦ κίονες (ἕξι στὸ δεξιὸ καὶ ἕξι στὸ ἀριστερὸ κλίτος) τοῦ ναοῦ, ποὺ στὰ κιονόκρανα τους ἔφεραν τὶς παραστάσεις τῶν δώδεκα Ἀποστόλων σήμερα σῴζονται οἱ τρεῖς στο δεξιὸ καὶ οἱ τέσσερις στὸ ἀριστερὸ κλίτος. Θέλοντας ν᾽ ἀποθανατίσει τὴν κατεδάφιση αὐτὴ ὁ ἀριστερὸς ἱεροψάλτης τῆς ἐποχῆς, ἔγινε ἀντιληπτὸς ἀπὸ τοὺς ἰθύνοντες τὴν ἐπιχείρηση καί ἀφοῦ σύρθηκε στὸ ἀστυνομικὸ τμῆμα, τοῦ ἀφαιρέθηκε τὸ φίλμ, ποὺ ἦταν ἴσως τὸ μοναδικό, ἀποκαλυπτικὸ στοιχεῖο μιᾶς ἀνιστόριτης πράξης. Ἐὰν πάρουμε ὡς δεδομένο ὅτι τὸ σημερινὸ μῆκος τοῦ ναοῦ εἶναι 21 μέτρα, ἔπρεπε ὁ Ἅγιος Γεώργιος πρὶν τὸ 1925 νὰ εἶχε διαστάσεις 32 μέτρα μῆκος, 16 μέτρα πλάτος καὶ 11 μέτρα ὕψος. Ἦταν δηλαδὴ Ναὸς τοῦ τύπου Ἑλληνιστικῆς τρίκλιτης Βασιλικῆς χωρὶς τροῦλλο. Ἱστορικὴ ἀναδρομὴ σὲ δημόσια κτίσματα μᾶς γνωστοποιεῖ ὅτι τὸ σχῆμα αὐτὸ προῆλθε ἀπὸ τὰ μεγαλοπρεπῆ πολύκλιτα κτίρια τῆς Ῥωμαϊκῆς Ἀγορᾶς ποὺ χρησίμευαν ὡς δικαστήρια καὶ τόποι συναλλαγῶν, τὰ ὁποῖα προσαρμόσθηκαν στὴ Χριστιανικὴ θρησκεία καὶ λατρεία, ἐπειδὴ ἡ ὀνομασία τους συνδέθηκε μὲ τὴν ἔννοια τοῦ «Βασιλέως Χριστοῦ». Ἰωσὴφ Κωνσταντινίδης