"Το Ατμεϊντάν, που εκτείνεται πίσω από τα τείχη του σεραγιού, είναι ο αρχαίος
Ιππόδρομος. Η τουρκική λέξη έχει ακριβώς την ίδια σημασία με την ελληνική, και σημαίνει:
αρένα αλόγων. Είναι μια αχανής πλατεία, πλαισιωμένη από τη μια πλευρά από το εξωτερικό
τείχος του τζαμιού του σουλτάνου Αχμέτ, με τα δικτυωτά ανοίγματά του, και από τις άλλες
πλευρές από ερείπια ή ασυνάρτητα κτίσματα∙ μες στο κέντρο της πλατείας ορθώνονται ο
οβελίσκος του Θεοδοσίου, η στήλη των όφεων και ο κτιστός οβελίσκος, πενιχρά απομεινάρια
της μεγαλοπρέπειας που ακτινοβολούσε άλλοτε τούτος ο λαμπρός περίβολος. Τα ερείπια αυτά
είναι σχεδόν ό,τι έχει απομείνει όρθιο από τα αριστουργήματα του αρχαίου Βυζαντίου. Ο
Αυγουστεών, το Σίγμα, το Οκτάγωνο, τα Λουτρά του Ζευξίππου, του Αχιλλέα, του Ονώριου, το χρυσό Μίλλιο, τα Προπύλαια της Αγοράς, είναι όλα θαμμένα κάτω από το μανδύα της σκόνης και της λήθης με τον οποίο τυλίγονται οι νεκρές πόλεις. Το έργο του χρόνου επισπεύστηκε από τις λεηλασίες των βαρβάρων, των Λατίνων, των Γάλλων, των Τούρκων, ακόμα και των Ελλήνων.
Μες στον Ιππόδρομο, όπως σ' ένα υπαίθριο μουσείο, ήταν συγκεντρωμένα τα λείψανα της
αρχαιότητας. Ένα πλήθος αγαλμάτων αρκετά μεγάλο για να γεμίσει μια πόλη ορθωνόταν πάνω στα στηθαία και τα βάθρα. Μόνο μάρμαρο και μπρούντζος. Τα άλογα του Λυσίππου, τα
αγάλματα του αυτοκράτορα Αυγούστου και άλλων αυτοκρατόρων, η Άρτεμη, η Ήρα, η
Παλλάδα, η Ελένη, ο Πάρις, ο Ηρακλής, το απόλυτο κάλλος, η θεϊκή ομορφιά, όλη η υψηλή
τέχνη της Ελλάδας και της Ρώμης, έμοιαζαν να έχουν αναζητήσει εδώ ένα τελευταίο
καταφύγιο. Τα άλογα από κορινθιακό μέταλλο, που απήγαγαν οι Βενετοί, αφηνιάζουν στην
πύλη του Αγίου Μάρκου∙ τα είδωλα των αρσενικών και θηλυκών θεών, λιωμένα από τους
βαρβάρους, έγιναν χάλκινα νομίσματα που σκόρπισαν δεξιά και αριστερά."
Ο οβελίσκος του Θεοδοσίου είναι ο πιο καλοδιατηρημένος από τα τρία μνημεία που έμειναν
όρθια μες στον Ιππόδρομο. Είναι ένας μονόλιθος από ροδοκόκκινο γρανίτη του Ασουάν με σχεδόν εξήντα πόδια ύψος και έξι πόδια φάρδος, που λεπταίνει ψηλώνοντας και καταλήγει σε
μια μικρή πυραμίδα. Μια μόνο κάθετη γραμμή με ευδιάκριτα χαραγμένα ιερογλυφικά
αυλακώνει τις τέσσερις όψεις του. Καθώς δεν είμαι ο Σαμπολιόν, δε θα μπορέσω να σας πω τι σημαίνουν αυτά τα μυστηριώδη εμβλήματα ‐ αναμφίβολα μια αφιέρωση σε κάποιο φαραώ. Από πού προέρχεται ο τεράστιος αυτός μονόλιθος; Από την Ηλιούπολη, λένε οι ειδήμονες. Αλλά δε μοιάζει ν' ανάγεται στην απώτατη αρχαιότητα της αιγυπτιακής ιστορίας. Ίσως να είναι μόνο τριών χιλιάδων χρόνων, που σημαίνει ότι είναι πολύ νέος για οβελίσκος. Επίσης, ελάχιστες μόνο σταχτιές ανταύγειες μαυρίζουν το ροδοκόκκινο γρανίτη του.
Ο μονόλιθος δε στέκεται απευθείας πάνω στο βάθρο του, αλλά τον χωρίζουν από αυτό
τέσσερις μπρούντζινοι κύβοι. Το μαρμάρινο βάθρο είναι επενδυμένο με πρόστυπα ανάγλυφα,
μάλλον κακότεχνα και αρκετά φθαρμένα, που μόνο με δυσκολία αφήνουν να μαντέψεις ταθέματα που αναπαριστούν ‐ θρίαμβοι ή θεοποίηση του Θεοδοσίου και της οικογένειάς του. Οι
άκαμπτες στάσεις, το κακό σχέδιο και η απουσία έκφρασης στα πρόσωπα, ο συνωστισμός των
ηρώων χωρίς τάξη ή προοπτική, χαρακτηρίζουν μια εποχή παρακμής. Η ανάμνηση της
γειτονικής Ελλάδας έχει ήδη χαθεί μέσα σ' αυτά τα άμορφα προπλάσματα. Άλλα πρόστυπα ανάγλυφα μισοθαμμένα στο χώμα, γνωστά όμως από τις περιγραφές προγενέστερων συγγραφέων, αναπαριστούν τους χειρισμούς που έγιναν για την ανόρθωση του οβελίσκου. Τι πρωτότυπο! Συναφείς παραστάσεις είναι σκαλισμένες στο βάθρο του οβελίσκου του Λούξορ που ανήγειρε στην πλατεία Ομονοίας ο μηχανικός Λεμπά. Οι επιγραφές στα ελληνικά και τα λατινικά δηλώνουν ότι ο οβελίσκος που κείται στο χώμα ανεγέρθηκε μέσα σε τριάντα δύο μέρες από τον έπαρχο Πρόκλο, κατόπιν διαταγής του Θεοδοσίου, και εξυμνούν τις αρετές του
μεγαλόψυχου αυτοκράτορα. Ο αιγυπτιακός μονόλιθος και το βυζαντινό βάθρο του
εναρμονίζονται έντεχνα και φαντάζουν όμορφα∙ μόνο, οι γωνίες του οβελίσκου είναι τόσο
καλοδιατηρημένες που θαρρείς ότι πρόσφατα λαξεύτηκαν στο γρανίτη, ενώ το βάθρο, μόλις
δεκαπέντε αιώνων, είναι όλο ρημαγμένο.
Κοντά στον οβελίσκο ανεβαίνει στριφογυριστά η στήλη των όφεων φτιαγμένη από τρία
τυλιγμένα και πλεγμένα ερπετά, που ανεβαίνουν ελικοειδώς σαν τις ραβδώσεις μιας
σολομώντειας κολόνας. Τα τρία ασημένια κεφάλια των φιδιών που σχημάτιζαν το κιονόκρανο
έχουν χαθεί. Μια παράδοση λέει ότι ο Μεχμέτ Β', περνώντας έφιππος από τον Ιππόδρομο, τα
γκρέμισε μ' ένα χτύπημα του ρόπαλου ή του δαμασκηνού σπαθιού του, σε μια επίδειξη ισχύος
που συνηθίζουν οι σουλτάνοι∙ σύμφωνα με άλλους, έκοψε μονάχα ένα από τα τρία κεφάλια, το
δεύτερο και το τρίτο τα έσπασαν μόνο και μόνο για την αξία του χαλκού τους, πράγμα που δεν
προκαλεί έκπληξη αν αναλογιστεί κανείς πόσο μόχθησαν οι Βάρβαροι για να βγάλουν τα
σιδερένια αγκιστρόκαρφα από τους μονόλιθους του Κολοσσαίου. Το να καταστρέφεις ένα
παλάτι για να πάρεις ένα καρφί είναι ίδιον του αγρίου.
Η κολόνα αυτή, που υψώνεται σχεδόν εννέα πόδια πάνω από τη γη, αλλά που η βάση της είναι
θαμμένη, δείχνει κάπως καχεκτική καταμεσής του αχανούς αυτού χώρου. Σύμφωνα με τους
αρχαιογνώστες, το σύμπλεγμα των φιδιών υποστήριζε, μες στο ναό των Δελφών, το χρυσό
τρίποδο που είχε αφιερώσει η Ελλάδα, σ' ένδειξη ευγνωμοσύνης, στο Φοίβο Απόλλωνα,
σωτήρα θεό, μετά τη νικηφόρα μάχη των Πλαταιών κατά του Ξέρξη. Ο Κωνσταντίνος, λένε,
μετέφερε τη στήλη των όφεων από τους Δελφούς στην καινούρια του πόλη. Σύμφωνα με μια
άλλη παράδοση, λιγότερο διαδεδομένη, αλλά πιο πιθανή κατά τη γνώμη μου, αν αναλογιστεί
κανείς την ελάχιστη καλλιτεχνική αξία του μνημείου, δεν είναι παρά ένα φυλαχτό που Digitized by 10uk1s
κατασκεύασε ο Απολλώνιος ο Τυανεύς για να εξορκίσει τα ερπετά. Αφήνω τον αναγνώστη
ελεύθερο να διαλέξει ανάμεσα σ' αυτές τις δύο εκδοχές.
Όσο για τον κτιστό οβελίσκο του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου, που τον έβαζαν πλάι
στα επτά θαύματα του κόσμου, σε μια εποχή, πράγματι, που οι πιο υπέρμετρες υπερβολές δεν
κόστιζαν τίποτα, έχει απομείνει πια μονάχα ο πυρήνας του, ένας άμορφος σωρός από πέτρες,
θρυμματισμένες από τη βροχή, καταφαγωμένες από τον ήλιο, γεμάτες σκόνη και ιστούς
αράχνης, με ρωγμές και σκασίματα, ετοιμόρροπες, και χωρίς καμιά καλλιτεχνική αξία.
Ο σκελετός του μνημείου ήταν επενδυμένος άλλοτε με μεγάλες επίχρυσες χάλκινες πλάκες με
σφυρήλατο έκτυπο διάκοσμο και στολίδια, που, εξαιτίας του βάρους και της αξίας του
μετάλλου, πρέπει να ερέθιζαν την απληστία των λαφυραγωγών. Έτσι ο οβελίσκος του
Κωνσταντίνου δεν άργησε ν' απογυμνωθεί από το περίλαμπρο ένδυμά του και ν' απομείνει
μονάχα ένας μαυρισμένος ογκόλιθος ογδόντα πόδια ψηλός. Ο χρυσός οβελίσκος, που οι
ενθουσιώδεις της εποχής σύγκριναν με τον κολοσσό της Ρόδου, πρέπει πράγματι ν'
ακτινοβολούσε μεγαλόπρεπα κάτω από το γαλανό ουρανό της Κωνσταντινούπολης, ανάμεσα
στα περίλαμπρα μνημεία της αρχαίας τέχνης, πάνω από τις κιονοστοιχίες του Ιπποδρόμου, που
ήταν κατάμεστες από πολυτελώς ντυμένους θεατές. Αλλά για να τον φανταστεί κανείς, πρέπει
η σκέψη να κάνει μια πλήρη εργασία αναστήλωσης.
Άλλοτε οι Τούρκοι έκαναν ιππικούς αγώνες και ασκούνταν στον εξακοντισμό του τζιρίτ μέσα σ'
αυτό το στάδιο που ήταν ολοκληρωτικά διατεθειμένο στα ιππικά θεάματα. Η μεταρρύθμιση και
η εισαγωγή της ευρωπαϊκής τακτικής συντέλεσαν στην κατάργηση αυτού του παιχνιδιού, που
ταιριάζει καλύτερα στους ελεύθερους καβαλάρηδες της ερήμου και των στεπών της Ασίας
παρά στα συντάγματα του τακτικού ιππικού που εκπαιδεύτηκαν σύμφωνα με τις μεθόδους της
σχολής Σωμύρ.
Θεόφιλος Γκωτιέ: "Κωνσταντινούπολις" εκδ.Καστανιώτη,
Μετάφραση από τα γαλλικά: Έρση Μπομπολέση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου