Η εκκλησία αυτή χτίστηκε το πρώτο μισό του 12ου αι.,ανάμεσαστα χρόνια 1118-1124, από την αυτοκράτειρα Ειρήνη σύζυγο του Ιωάννη Β' Κομνηνού. Αφιερώθηκε στον Παντοκράτορα.Από το σημερινό σύμπλεγμα ναών είναι η νότια εκκλησία, έχει σταυροειδές σχήμα με τρούλλο και υπάρχει νάρθηκας.
Από τον πλούσιο διάκοσμο σήμερα υπάρχουν ελάχιστα απομεινάρια, τα μάρμαρα στους τοίχους και τα χρωματιστά τζάμια των παραθύρων. Η κατασκευή του μοναστηριού συνεχίστηκε και μετά τον θάνατο της Ειρήνης. Δίπλα ακριβώς στον ναό του Παντοκράτορα στη βόρια πλευρά με κοινό νάρθηκα χτίστηκε μια πιο μικρή εκκλησία ίδιου τύπου αφιερωμένη στην Παναγία την Ελεούσα.
Και το 1136 στον κενό χώρο που έμεινε ανάμεσα στις δύο εκκλησίες κατασκευάστηκε ένα μαυσωλείο που χρησιμοποιήθηκε ως αυτοκρατορικός τάφος και αφιερώθηκε στον αρχάγγελο Μιχαήλ.
Είναι μεγάλη η πιθανότητα αυτήν την περίοδο να χτίστηκε στα νότια της εκκλησίας να χτίστηκε ένας μεγάλος εξωτερικός νάρθηκας. Αυτός ο νάρθηκας με αυτόν που υπάρχει στα δυτικά με αυλή συνδέθηκαν. Αυτήν την περίοδο η Gallery του Παντοκράτορα που ήταν ανάμεσα στον νάρθηκα γκρεμίστηκε και για να φωτιστεί ο χώρος χτίστηκε ένας τρούλλος.
Δυτικά της εκκλησίας και κατά ένα μέρος στην πλαγιά χτίστηκαν και άλλα κτίρια. Αυτά τα κτίρια ήταν κατοικίες μοναχών που ήταν γύρω στους 80, ένα ξενοδοχείο με 50 κρεβάτια, και ένα νοσοκομείο που ήταν χωρισμένο σε 5 τμήματα, ιατρική σχολή, φαρμακείο, γηροκομείο, λουτρά και κάποια οικονομικά ιδρύματα. Επίσης χτίστηκε το σωζόμενο σήμερα με το όνομα Seyh Suleyman στα δυτικά της εκκλησίας που μάλλον ήταν μαυσωλείο.
Όπως είναι φανερό επρόκειτο για ένα λαμπρό μοναστήρι το οποίο ήταν αυτόνομο έχοντας πλούσια περιουσία και είχε μεγάλη αίγλη στα πλατιά λαϊκά στρώματα.Η ζωή στο μοναστήρι και η λειτουργία όλων των κοινωνικών του ιδρυμάτων ρυθμίζονταν από το "Τυπικόν" το οποίο έχει διασωθεί κι από το οποίο μαθαινουμε πάρα πολλά για τη ζωή του μοναστηριού.
Στην εκκλησία μεταφέρθηκαν πάρα πολλά ιερά λείψανα. Η αυτοκράτειρα Ειρήνη που πέθανε το 1134 και ο Ιωάννης Β΄Κομνηνός που πέθανε το 1143 καθώς και άλλα μέλη της οικογένειας των Κομνηνών εδώ θάφτηκαν.. Πέντε μικρά μοναστήρια στην πλευρά της Ασίας και το μοναστήρι του Μηδικαρίου με το νεκροταφείο του που βρισκόταν στα βόρεια του Κεράτιου με το μοναστήρι σχετίζονταν.
Ως αποτέλεσμα της Λατινικής κατοχής μετά το 1204 ήταν να λεηλατηθεί το μοναστήρι. Πέρασε στα χέρια των Βενεδικτίνων μοναχών αλλά και για ένα διάστημα ήταν χώρος κατοικίας των Λατίνων αυτοκρατόρων.
Μετά την ανάκτηση της Πόλης το 1261 από τον Μιχήλ Παλαιολόγο οι Γενοβέζοι που βρίσκονταν στην Πόλη και εξαιτίας του μίσους τους για τους Βενετούς προκάλεσαν ζημιές σε κάποια τμήματα του μοναστηριού.
Την εποχή των Παλαιολόγων χρησιμοποιούνταν ως χώρος ταφής της οικογένειας των ηγεμόνων και τον 15ο αι. το μοναστήρι έπαιξε και πολιτικό ρόλο. Σε αυτό ήταν μοναχός ο Γεννάδιος, μετά την Άλωση ο πρώτος πατριάρχης, ο οποίος ήταν ανθενωτικός και από εδώ έβγαζε τους πύρινους λόγους του κατά των Δυτικών και όσων ήταν υπέρ της Ένωσης των δύο εκκλησιών.
Αν και μοναχός αυτού του μοναστηριού ο Γεννάδιος όταν πάρθηκε η Πόλη από τους Τούρκους και έγινε πατριάρχης, το μοναστήρι έκλεισε και ο Μωάμεθ ο Πορθητής το έκανε μεντρεσέ του οποίου ο πρώτος δάσκαλος ήταν ο Zeyrek Molla Efendi του οποίου το όνομα πήρε. Αφού κατασκευάστηκε το Fatih camii και οι μεντρεσέδες του, ο εδώ μεντρεσές έκλεισε. Στη διάρκεια αυτών των ετών ο εξοπλισμός του μοναστηριού εν μέρει καταστράφηκε και εν μέρει χρησιμοποιήθηκε και αλλού. Η εκκλησία έγινε τζαμί.
Στα τέλη του 18ου αρχές του 19ου.αι πολλά κομμάτια από το ναό αφαιρέθηκαν. Όπως και τα καλύμματα τοίχων και μωσαϊκά που ήταν ορατά ως και τον 18ο αι. εξαφανίστηκαν. Δεν είναι γνωστή η αιτία αυτής της εξαφάνισης, ίσως να ήταν αποτέλεσμα της πυρκαγιάς που έκαψε την περιοχή το 1756.
Κατά τη διάρκεια κατασκεής της Ataturk bulvari ήρθε στο φως η μεγάλη υπόγεια δεξαμενή του μοναστηριού, στην οπόια έγιναν κάποιες εργασίες συντήρησης . Τα τελευταία χρόνια γίνεται καθαρισμός του χώρου ο οποίος θα δοθεί στο κοινό.
Το 1953 σκεπάστηκε το υπέροχο δάπεδο που υπάρχει στη νότια εκκλησία, μεταφέρθηκε επίσης στο μουσείο της Αγίας Σοφίας και η σαρκοφάγος που βρισκόταν μπροστά στην εκκλησία και σχετίζεται πιθανότατα με την αυτοκράτειρα Ειρήνη.
Το 1966-67 είχαν γίνει κάποιες εργασίες αποκατάστασης. Τα επόμενα όμως χρόνια η κατάσταση του μνημείου ήταν απελπιστική. Εδώ και λίγα χρόνια όμως άρχισαν εργασίες οι οποίες όταν τελειώσουν θα δώσουν και την πραγματική αίγλη του μνημείου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου