Αγίασμα της Ζωοδόχου Πηγής

 

Το αγίασμα της Ζωοδόχου Πηγής βρίσκεται έξω από τα βυζαντινά τείχη της Πόλης κοντά στην Πύλη της Σηλυμβρίας. Μάλιστα η πύλη αυτή ονομαζόταν και πύλη της Πηγής. Για το αγίασμα και το ναό που υπήρχε εκεί κάνουν λόγο ο ιστορικός Προκόπιος και ο Νικηφόρος Κάλλιστος. Σύμφωνα με τον Κάλλιστο υπήρχε παράδοση στο λαό της Πόλης ότι και πριν από τον Λέοντα τον Θραξ η τοποθεσία της Ζωοδόχου Πηγής ήταν ιατρείο ασθενειών και παθών από παλαιότερα χρόνια η οποία για διαφόρους λόγους έμεινε παραμελημένη και βρέθηκε από θαύμα στα χρόνια του αυτοκράτορα Μαρκιανού από τον Λέοντα τον μετέπειτα αυτοκράτορα. Το 457 πεθαίνει ο Μαρκιανός και αναγορεύεται αυτοκράτορας ο Λέοντας. Στα χρόνια της βασιλείας του (457-474) χτίζεται το ιερό  που ο λαός ονόμαζε ναό και παλάτι της Πηγής ή των Πηγών. Ο ναός ήταν μεγαλοπρεπής.
Σύμφωνα τώρα με τον Προκόπιο, τον Κεδρηνό και τον Ζωναρά κτίτορας του ναού ήταν ο Ιουστινιανός ο οποίος τον έχτισε το 560.
Ο τρίτος κτίτορας  είναι η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία (780-802).
Τέταρτος κτίτορας αναφέρεται ο Βασίλειος ο Μακεδών που ανέβηκε στο θρόνο το 867.
Ο ναός κατά τη διάρκεια των αιώνων έπαθε πολλές και διάφορες καταστροφές από διάφορες αιτίες όπως πυρκαγιές, σεισμούς, επιδρομές κ.α.με αποτέλεσμα να χρειάζεται επισκειευές ή και ανοικοδόμηση για αυτό και εμφανίζονται οι παραπάνω κτίτορες.
Εκτός από το ναό και γύρω από αυτόν υπήρχαν διάφορα κτίσματα τα οποία κτιζόταν από διάφορα πρόσωπα της βυζαντινής αριστοκρατίας.
Ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος  στο "Έκθεσις της βασιλείου τάξεως" αναφέρει με κάθε λεπτομέρεια πως γινόταν η πανήγυρις του ναού.
Η  Ζωοδόχος Πηγή κατά τα βυζαντινά χρόνια ήταν μονή.

Ο ναός καταστράφηκε όπως και τα υπόλοιπα κτίρια κατά την πολιορκία της Πόλης το 1453. Ο κόσμος όμως δεν έπαψε να συρρέει στο αγίασμα. Για τριακόσια χρόνια υπήρχε ένα μικρό υπόγειο όπου ήταν το αγίασμα. Το 1727 κτίστηκε μικρός ναός που ανήκε στη Μητρόπολη Δέρκων. Επισκευή του ναού έγινε το 1793. Αυτός ο ναός καταστράφηκε και το αγίασμα κατεσχώθη από τον όχλο το 1821. Μετά δώδεκα χρόνια ζητήθηκε άδεια για ανοικοδόμηση του ναού η οποία και δόθηκε το 1833. Τότε χτίστηκε και ο σημερινός ναός.