Η Προβολή Των Ρωμιών Αρχιτεκτόνων στα Ελληνόφωνα έντυπα της Κωνσταντινούπολης (Τέλος 19ου - Αρχές 20ου Αιώνα) VΙ

του Σάββα Ε. Τσιλένη,

Δρ. αρχιτέκτονα-πολεοδόμου ΕΙΕ

Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή των εργασιών που εκτελούνται εκείνη τη εποχή στον ημερήσιο τύπο της Πόλης, γράφει ο Ταχυδρόμος: «Σπουδαίως εξωραΐσθη και το δεύτερον πάτωμα των Πατριαρχείων. Η αίθουσα των Πατριαρχών τουτ’ αυτό ανεκαινίσθη, αποκτήσασα καλλιτεχνικώτατα επεξειργασθείσαν οροφήν βυζαντινού ρυθμού. Επίσης και το ιδιαίτερον γραφείον της Α. Θ. Παναγιότητος διεσκευάσθη εις κομψόν ρύθμον Λουδοβίκου ΙΣΤ΄».[1]

Η εκλεκτικιστική διάθεση κυριαρχεί και στην εσωτερική διακόσμηση του πατριαρχικού οίκου, το βασικό ζητούμενο ήταν το αποτέλεσμα ν’ «ανταποκριθή καθ’ ολοκληρίαν προς το γόητρον,  όπερ το όνομα Ιωακείμ Γ΄ και η πατριαρχεία αυτού ασκεί επί πάντων μεν, ιδία δε των συντεχνιών» για να βοηθούν τη Μητέρα Εκκλησία. Η συνέχεια του παραθέματος συγκεκριμενοποιεί σε ποιους απευθύνεται, «εις την συντεχνίαν των κερεστετζίδων (ξυλέμπορων) ανοίγεται ευρύ στάδιον, ουδεμίαν δε έχομεν αμφιβολίαν ότι αύτη και πάσαι αι άλλαι θα συμβάλωσι γενναίως εις έργον προωρισμένον να υπηρετήση την εκκλησιαστικήν και εθνικήν ημών αξιοπρέπειαν, να λαμπρύνη την δευτέραν πατριαρχείαν Ιωακείμ του Γ΄ και να διευκολύνη την κανονικήν των διαφόρων εν τοις Πατριαρχείοις υπηρεσιών διεξαγωγήν».

Εδώ τελειώνει προσωρινά η διερεύνηση κυρίως του πατριαρχικού περιοδικού διότι τα πράγματα αλλάζουν με την πτώση του Χαμίτ Β΄ και συνακόλουθα τον θάνατο του πατριάρχου. Οι αναφορές στα ονόματα των αρχιτεκτόνων αραιώνουν καθότι ελάχιστα κτήρια δημόσιου χαρακτήρα κτίζονται την περίοδο μετά το 1909. Μελλοντικά θα έπρεπε να ελεγχθεί όλος ο ημερήσιος και περιοδικός τύπος αλλά αυτό το εγχείρημα ξεπερνά τα χρονικά και οικονομικά δεδομένα της παρούσας συγγραφής και αποτελεί ένα νέο ερευνητικό πρόγραμμα.  

[1] ΕΑ, τόμ. 25ος (1901), έτ. ΚΑ΄, τ. 44, 438. 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

[Ανώνυμο] (1904), Ζάππειον Εθνικόν Παρθεναγωγείον, Α΄ Εικοσιπενταετηρίς 1875-1900, Β΄ Επετηρίδες 1900-1903, Τύποις Αδελφών Γεράρδων, Εν Κωνσταντινουπόλει.

Αιμιλιανός [Τσακόπουλος] (1930), Επισκόπος Μιλήτου, Ιστορικόν υπόμνημα επί τη πεντηκονταετηρίδι του εν Σταυροδρομίω Ιερού Ναού της Αγίας Τριάδος (1880-1930), Κωνσταντινούπολις.

Aydın Yüksel, İ. (1999), «Azad edilmiş bir köle: Azadlı Sinan (Ένας απελευθερωθής δούλος: o απελεύθερος Σινάν)», Sanat Dünyamız (Ο κόσμος της τέχνης μας),  [özel sayı (ειδικό αφιέρωμα): «Yaratıcı Osmanlılar (Δημιουργικούς Οθωμανούς)»], τ. 73, İstanbul, 143-147.

Βασακόπουλος, Απόστολος (1891), Τοπογραφία της Κωνσταντινουπόλεως, τύποις Α. Κορομηλά, Κωνσταντινούπολις.

Batur, Afife (1982), «Bahriye Nezareti binası (Το κτήριο του Υπουργείου του Ναυτικού)», Prof. H. Kemalî Söylemezoğlu’na (Τιμητικός τόμος στην μνήμη του καθηγητή Χ. Κεμαλί Σοϊλεμέζογλου),  İ.T.Ü./ Mimarlık Fakültesi, Ιστάνμπουλ.

Γιαννακόπουλος, Γεώργιος (1998), «Ο ΕΦΣΚ (1861-1922): Η ελληνική παιδεία και επιστήμη ως εθνική πολιτική στην Οθωμανική αυτοκρατορία», [αδημοσίευτη] Διδακτορική Διατριβή, ΕΚΠΑ, Αθήνα.

Γεδεών, Μανουήλ Ι. (1904-05), Εορτολόγιο Κωνσταντινουπολίτου προσκυνητού, Παράρτημα της Εκκλησιαστικής Αλήθειας, τ. 1ο & 2ο.

Γεδεών, Μανουήλ Ι. (1932), Αποσημειώματα Χρονογράφου 1780-1800-1869-1913, τύποις «Φοίνικος», Αθήναι.

Γεδεών, Μανουήλ Ι.  (1936),  Μνεία των προ εμού 1800-1863-1912, τύποις «Τα Χρονικά», Αθήναι.

Γεννάδιος [Αραμπατζόγλου] (1949), Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως, στο Ιστορία του Μεγάλου Ρεύματος (Αρναούτκιογι), τύποις αδελφών Τσιτούρη, Σταμπούλ.

Δόκου-Ψαροπούλου, Ιωάννα (1996), «Η ίδρυση και τα πρώτα πενήντα χρόνια λειτουργίας του Ζαππείου», Το Ζάππειο Παρθεναγωγείο Κωνσταντινουπόλεως, 1875-1995, Αθήνα, 1996, 55-80.

ΕΑ= περιοδικό Εκκλησιαστική Αλήθεια, εκδ. Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη (ανατύπωση 1985).

Ersoy, Ahmet (2000), «On the sources of the “Ottoman Renaissance”: Architectural revival and its discourse during the Abdulaziz era (1861-1876)», [αδημοσίευτη Διδακτορική διατριβή], The Department of History of Art and Architecture, Harvard University.

Eyice, Semavi (1994), «Bayezid Külliyesi (Το κιουλιγιέ [κτηριακό συγκρότημα] του Μπαγεζίτ)», Dünden Bugüne Ιstanbul Αnsiklopedisi, τόμ. 2ος, 87-96.

Ζαρίφης, Γεώργιος Λ. (2002), Οι αναμνήσεις μου, ένας κόσμος που έφυγε. Κωνσταντινούπολη 1800-1920,  Τροχαλία, Αθήνα.

Goodwin, Geoffrey (1971), A history of Ottoman architecture, Thames and Hudson, Λονδίνο.

Θεοδοσοπούλου, Μαρία (2004), «Μικροφιλολογικά», εφ. Εποχή (18.4).

Ιορδάνογλου, Αναστάσιος  (1989), Το Εθνικό Ιωακείμειον Παρθεναγωγείον Κωνσταντινουπόλεως, 1882-1988, ΙΜΧΑ, Θεσσαλονίκη.

[Καλαϊτζής, Χρυσόστομος (2004), Μητροπολίτης Μύρων], Ιερά Αρχιεπισκοπή Κωνσταντινουπόλεως. Ορθόδοξοι ενοριακοί ναοί και αγιάσματα της περιφερείας Βλάγκας-Κοντοσκαλίου-Υψωμαθείων. Οδηγός θρησκευτικός και εκκλησιαστικός, εκδ. Ιεράς Μητροπόλεως Μύρων, Αθήνα.

Καποδίστρια, Δέσποινα (2007), «Μανουήλ Ι. Γεδεών, ο τελευταίος γνήσιος Φαναριώτης», περ. Ιστορία Εικονογραφημένη, Πάπυρος Γραφικές Τέχνες Α.Ε., τ. 471,  104-107.

Κεχριώτης, Βαγγέλης (2008), «Ελληνοθωμανισμός», Encyclopedia of Hellenic World, Constantinople, http://ehw.gr/forms/filePage.aspx?lemmaId=11012.

Κλεόβουλος, Μ. (1891), «Λογοδοσία του Σχολικού Έτους 1890-1891, αναγνωσθείσα τη 2 Ιουνίου μετά την νενομισμένην επί ταις εξετάσεσιν ιεράν τελετήν», ΕΑ, τόμ. 15ος, έτ. ΙΑ΄, τ. 16, 127-8.

Κομνηνός Υψηλάντης, Αθανάσιος (1870), Εκκλησιαστικών και πολιτικών των εις δώδεκα Βιβλίον Η΄, Θ΄, και Ι΄ ήτοι Τα μετά την Άλωσιν (1453-1789), τυπογραφείο Ι.Α.Βρετού,  Κωνσταντινούπολις.

Κοπάσης, Α.Ε. (1898-9), «Γενικαί γνώσεις περί χριστιανικής αρχαιολογίας», ΕΑ,  τόμ. 22^ος, έτ. ΙΗ΄ (1898) - τόμ. 23^ο, έτ. ΙΘ΄ (1899).

Κρικώνης, Χρίστος Θ. (1985), «Τα περιστατικά της έκδοσης», Εκκλησιαστική Αλήθεια, Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη,  τόμ. 1ος, V-LXIV.

Κουκουλές, Φαίδων (1906), «Περί της διοικήσεως των κοινών Μεγάλου Ρεύματος από του 1750 μέχρι του 1850», περιοδικό σύγγραμμα Ξενοφάνης, Σύλλογος των Μικρασιατών «Ανατολή», τόμ. 3ος, τ. 9ο, 410-420.

Κουκουλές, Φαίδων (1922), «Ο εν Μεγάλω Ρεύματι ναός των Ταξιαρχών», Δελτίο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμ. 8^ος, Αθήνα, 225-255.

Κούππας, Πελοπίδας Δ. (1889), «Περί του Ναού της Θεοτόκου εν τω Σίγματι», ΕΑ, τόμ. 13^ος, έτ. Θ΄(1889), Μέρος Α΄,  τ. 16, 123-6 & Μέρος Β΄, τ. 17, 133-136^α.

 [Κωνστάντιος Α΄] (1824), Κωνσταντινιάς, παλαιά τε και νεωτέρα ήτοι περιγραφή Κωνσταντινουπόλεως, συνταχθείσα παρά ανδρός φιλολόγου και φιλαρχαιολόγου,  Βενετία [και φωτοτυπική ανατύπωση Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη 1979 (γ΄ έκδοση)].

Karaca, Zafer (2008), İstanbul’da Tanzimat öncesi Rum Ortodoks Kiliseleri (Οι Ρωμαίικες εκκλησίες στην Κωνσταντινούπολη πριν από την εποχή του Τανζιμάτ), ΥΚΥ, Ιστανμπούλ.

Kayra, Cahit -  Üyepazarcı, Εrol (1992), II. Mahmut’un İstanbul’u: Bostancıbaşı sicilleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Ιστανμούλ.

Kuban, Doğan (1954), Türk barok mimarisi hakkında bir deneme (Ένα δοκίμιο σχετικό με την τουρκική μπαρόκ αρχιτεκτονική),  İTÜ/ Mimarlık Fakültesi (Σχολή Αρχιτεκτόνων), Ιστανμπούλ.

Κuban, Doğan (2007), Osmanlı mimarisi (Οθωμανική αρχιτεκτονική), ΥΕΜ yayın, Ιστανμπούλ,

Μ.Ι.Γ[εδεών]., (1935), «Αρχιτέκτονες Έλληνες του ιη΄ και ιθ΄ αιώνος (1760-1860) και [τίτλος  εσωφύλλου:] Καλφάδων Ανάστασις», Εγκυκλοπαιδικόν Ημερολόγιον, έτους 1935, Στ[αύρου]. Ν. Ζερβόπουλου, έτ. Β΄, Κωνσταντινούπολις 1935, 72-78.

Μήλλας, Ακύλας (1984), Η Χάλκη των Πριγκιπονήσων, Έκδοση Συλλόγου Ιστορικής και Λαογραφικής Έρευνας  «Η Μνημοσύνη», Αθήνα.

Μήλλας, Ακύλας (1988), Η Πρίγκηπος,  Έκδοση Συλλόγου Ιστορικής και Λαογραφικής Έρευνας  «Η Μνημοσύνη», Αθήνα.

Μήλλας, Ακύλας (1996),  Σφραγίδες Κωνσταντινουπόλεως. Ενορίες Αγιωτάτης Αρχιεπισκοπής.   Ναοί,   σχολές,   σωματεία,   συντεχνίες,  Συλλόγου Ιστορικής & Λαογραφικής Έρευνας «Η Μνημοσύνη», Αθήνα.

Μητρόπουλος, Θεοδόσιος Γ. (2009), Ο Πανιερός Ναός της Αναστάσεως Ιεροσολύμων. Το έργο του Κάλφα Κομνηνού (1808-1810), Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, Θεσσαλονίκη.

Mardin, Şerif (1998), Yeni Osmanlı düşüncesinin doğuşu (Η γένεση της νεο-οθωμανικής σκέψης, και  στα αγγλικά The genesis of Young Ottoman thought, εκδ. Princeton University Press, 1962), İletişim, Ιστανμπούλ.

Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Α. (1900), «Ναοί Κωνσταντινουπόλεως, έτει 1593-ω και 1604-ω», ΕΑ, τόμ. 24ος, έτ. Κ΄, τ. 48,  521.

Παπαθανάση-Μουσιοπούλου, Καλλιόπη (1985), Συντεχνίες & επαγγέλματα στη Θράκη, 1685-1920,   Πιτσιλός, Αθήνα.

Πασαδαίος, Αριστείδης (1995), Ο Πατριαρχικός Οίκος του Οικουμενικού Θρόνου,  Παρουσία,  τομ. Α΄, Αθήνα.

Σταματόπουλος, Κώστας Μ. (1994), «Στοές και τέκτονες στην οθωμανική Κωνσταντινούπολη», εφημ. Επτάλοφος, φυλ. 44,  7 & 15.

Σβολόπουλος, Κωνσταντίνος (1994), Κωνσταντινούπολη 1856-1908. Η ακμή του ελληνισμού, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα.

Ταρίνας, Στρατής Δ. (2007), Ο Ελληνικός Τύπος της Πόλης. Α΄ Μέρος – Εφημερίδες, εκδ. Ηχώ, Ιστανμπούλ.

Τσιλένης, Σάββας (1999), «Έργα και ημέρες ενός κωνσταντινοπολίτη κάλφα του Περικλή Δημητρίου Φωτιάδη», [Πρακτικά  δεύτερης επιστημονικής ημερίδας:]  Η καθημερινή ζωή στην Κωνσταντινούπολη στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, Συνδέσμος των εν Αθήναις Μεγαλοσχολιτών, Αθήνα, 189-244.

Τσιλένης, Σάββας (2000),  «Οι ρωμιοί “αρχιτέκτονες” καλφάδες της Πόλης, 1869-1945», Σύγχρονα Θέματα, Αθήνα, τ. 74-75, 166-179.

Tuğlacı, Pars (1993), Osmanlı mimarlığında Balyan ailesinin rolü (Ο ρόλος της  οικογένειας  Μπαλγιάν  στην οθωμανική αρχιτεκτονική), Yeni Çığır Kitabevi, Ισταμπούλ.

Φωτιάδης, Ε. (χ.χ.),  λήμμα «Βουτυράς, Σταύρος», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (Μ.Ε.Ε.), εκδοτικός οίκος Παύλου Δρανδάκη, τόμ. Ζ΄, 729.

Χαλκούση, Ελένη (1980), Πόλη, αγάπη μου, Κάκτος, Αθήνα.

Χαμουδόπουλος, Μ.Δ. (1880), «Φιλανθρωπικά καταστήματα»,  ΕΑ,  τόμ. 1ος , έτ. Α΄, τ. Στ΄, 86-88.

Χαμουδόπουλος, Μ.Δ. (1880), «Δημοτική εν Κωνσταντινουπόλει εκπαίδευσις», ΕΑ, τόμ. 1^ος, έτ. Α΄, τ. 8/125, τ. 9/141, τ. 10/155-6, τ. 13/207-8, τ. 14/225-6 & τ. 16/276.

Χαμουδοπούλου-Κωνσταντινίδου, Βιργινία Δ.  (2008), Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη, Αθήνα (1870-1908). Μηνάς Δ. Χαμουδόπουλος (1843-1908) Μέγας Ρήτωρ της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, Δημοσιογράφος, Ιστορικός, Γεωγράφος, Πολιτικός, φορέας της Ελληνορθοδόξου παραδόσεως, Αρμός Αθήνα.

Χολέβας, Νικός Θ. (1977), «Το έργο του Πάνου-Νικολή Τζελέπη», άνθρωπος+χώρος, 1, 7-16.

Χριστοδούλου, Μελισσηνός (επίσκοπος Παμφυλίας) (1913), Τα Ταταύλα ήτοι ιστορία των Ταταούλων, χ.ε., Κωνσταντινούπολις.

Van Μillingen, Αlexandr (1974), Byzantine churches in Constantinople their history and architecture, London: Variorum Reprints.